EUCALIPTO » Dopamina - sposoby regulacji, cz. 1 Objawy nadmiaru i niedoboru

Dopamina pełni istotną rolę w realizacji życiowych celów, kontroli impulsów, funkcjonowaniu poznawczym oraz odczuwaniu przyjemności i chęci życia, jak również właściwego napędu. Zaburzenia poziomu dopaminy doprowadzają do stanów, zachowań i patologii, znacząco obniżających jakość życia. Istnieje wiele ogólnie dostępnych metod regulacji poziomu dopaminy, które obejmują, m. in., zioła, dietę oraz aktywność fizyczną.

DOPAMINA JAKO NEUROPRZEKAŹNIK

"Jedną z podstawowych właściwości żywej materii jest pobudliwość, tj. zdolność reagowania na bodźce w sposób zapewniający ciągłość procesów życiowych. Zdolnością tą w najwyższym stopniu obdarzony jest układ nerwowy, dzięki czemu zajmuje on w ustroju szczególne miejsce". (Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia człowieka, Warszawa 1998, s. 371). To właśnie dzięki układowi nerwowemu mamy do czynienia z integracją i harmonijną współpracą narządów i układów.

Układ nerwowy (Systema nervosum) składa się z mózgowia położonego w czaszce i rdzenia kręgowego w kanale kręgowym (ośrodkowy układ nerwowy) oraz nerwów obwodowych (obwodowy układ nerwowy). Na obwodowy układ nerwowy, zwany również peryferyjnym (PUN), składają się nerwy czaszkowe (12 par nerwów) ze zwojami, 31 par nerwów rdzeniowych ze zwojami, jak również receptory, które odbierają bodźce.

Wg podziału czynnościowego natomiast, wyróżnia się somatyczny i autonomiczny (wegetatywny) układ nerwowy. Autonomiczny układ nerwowy obejmuje układ współczulny oraz przywspółczulny.

Część współczulna:

• ośrodki w rogach bocznych rdzenia kręgowego C8 do L2;

• pień współczulny: zwoje i gałęzie międzyzwojowe, jak również gałęzie pnia współczulnego (łączące, trzewne i naczyniowe).

Układ przywspółczulny:

• jądra nerwów czaszkowych III, VII, IX, X;

• ośrodki przywspółczulne rdzenia kręgowego w rogu bocznym odcinka S1-S3.

Wegetatywny układ nerwowy nie podlega woli, reguluje pracę narządów wewnętrznych.

W procesie przesyłania impulsów nerwowych uczestniczą neurony, czyli komórki nerwowe. Neuron składa się z ciała komórki (perikarionu), dendrytów przewodzących impulsy dośrodkowo i neurytów (aksonów), przewodzących impulsy odśrodkowo.

Synapsy zbudowane są z części presynaptycznej, postsynaptycznej oraz szczeliny synaptycznej. Ze względu na sposób przekazywania sygnału, wyróżniamy synapsy chemiczne i elektryczne. Przekazywane substancje chemiczne zwane są neurotransmiterami. Z pęcherzyków kolbek synaptycznych neuroprzekaźniki uwalniane są do przestrzeni synaptycznych, następnie syntetyzowane przez komórki nerwowe, transportowane wzdłuż aksonów i umiejscawiane w kolejnych pęcherzykach synaptycznych. "W odpowiedzi na potencjał czynnościowy są one uwalnianie na zasadzie egozcytozy i dyfundują do całej szczeliny synaptycznej. Tu oddziałują one na wyspecjalizowane miejsca receptorowe na błonie postsynaptycznej. (...) Po zadziałaniu na neuron postsynaptyczny lub na narząd efektorowy, np. na włókno mięśniowe, ulegają one unieczynnieniu przez enzym lub zostają wchłonięte z powrotem do kolbki synaptycznej".

Do głównych neuroprzekaźników występujących w mózgu i rdzeniu kręgowym należą: noradrenalina (norepinefryna), adrenalina (epinefryna), dopamina, histamina, serotonina, kwas gamma-aminomasłowy (GABA) i acetylocholina. Neurotransmitery, ze względu na funkcje, dzielą się na pobudzające i hamujące. Należy pamiętać, że niedobór jednego przekaźnika skutkuje narastającym zaburzeniem proporcji pozostałych. Jednocześnie jeden z neuroprzekaźników ma zazwyczaj charakter dominujący.

Dopamina jest aminą katecholową. Jej pełna nazwa to 3,4-dihydroksyfenyloetyloamina.

Syntetyzowana jest na drodze przekształcenia L-tyrozyny za pomocą hydroksylazy tyrozyny w L-dihydroksyfenyloalaninę (L-DOPA). L-DOPA jest następnie dekarboksylowana za pośrednictwem dekarboksylazy aromatycznych L-aminokwasów do dopaminy.

Komórki, które wytwarzają i wydzielają dany neuroprzekaźnik oraz są na niego wrażliwe ze względu na obecność właściwych receptorów, tworzą układ danego przekaźnika. Dopamina wchodzi w skład układu dopaminergicznego. Do ww. układu należą także właściwe neurony, struktury anatomiczne, jak również receptory dopaminergiczne. Układ dopaminergiczny ma wpływ na emocje, motywację, pamięć, rozmnażanie, rytm snu i czuwania, motorykę. Ponadto receptory wiążące dopaminę obecne są w pęcherzykach płucnych, w kanalikach nerkowych, trzustce oraz naczyniach krwionośnych płuc, serca oraz nerek.

Dopamina, jak wyżej wspomniano, ze względu na obecność cząsteczki reszty aminowej oraz katecholu, należy do amin katecholowych. Do grupy tej należy również adrenalina i noradrenalina.

W cytoplazmie neuronów stężenie dopaminy jest znacznie niższe niż w pęcherzykach synaptycznych ze względu na to, że zbyt wysokie jej stężenie w cytoplazmie neuronów doprowadza do śmierci komórki.

Metabolizm dopaminy w organizmie zachodzi na dwa sposoby. Enzymami biorącymi udział w szlaku metabolicznym dopaminy są monoaminooksydaza (MAO) i katecholo-O-metylotransferaza (COMT). W zależności od enzymu działającego jako pierwszy, produktami reakcji jest kwas 3,4-dihydroksyfenylooctowy – DOPAC lub 3-metoksytyramina (3-O-metylo-dopamina), natomiast produktem końcowym w każdym przypadku (bez względu na kolejność działania enzymów) będzie kwas homowanilinowy (HVA).

Za syntetyzowanie, magazynowanie i uwalnianie dopaminy odpowiadają neurony, które tworzą szlaki: nigrostriatalny, mezolimbiczny, mezokortykalny, guzkowy-lejkowy. Najlepiej poznane są dwa: układ istota czarna - prążkowie oraz układ mezokortykolimbiczny (dzielony na część mezokortykalną i mezolimbiczną).

W istocie czarnej umiejscowione są jądra dopaminergiczne szklaku nigrostrialnego, ich aksony docierają do prążkowia (części grzbietowej). Regulują głównie funkcje ruchowe.

W polu brzusznym nakrywki zlokalizowane są jądra szlaku mezolimbicznego oraz szlaku mezokortykalnego, tworzące trzon układu nagrody. Wiąże się on z głównie z reakcjami i zachowaniami z obszaru motywacji i przyjemności. Aksony szlaku mezolimbicznego docierają do jądra półleżącego. Szlak ten jest częścią układu limbicznego i odpowiada za czynności motywacyjne i emocjonalne.

Aksony szlaku mezokortykalnego kończą się w korze przedczołowej i odpowiadają za procesy zapamiętywania i uczenia się.

Za gospodarkę hormonalną, w tym regulację wydzielania prolaktyny do krwi, odpowiada szlak guzkowo-lejkowy. Jądra umiejscowione są w podwzgórzu, a projekcje wysyłane są do przedniej części przysadki.

Jak wspomniano wyżej, rozkład dopaminy ma miejsce pod wpływem COMT: katecholo-O-metylotransferazy oraz MAO: oksydazy monoaminowej, w zewnętrznej błonie mitochondrialnej. W rezultacie powstaje wydalany z moczem nieaktywny biologicznie kwas homowanilinowy (HVA). Przy udziale MAO powstaje kwas 3,4-dihydroksy 3,4-dihydroksyfenylooctowy, tranformowany przy udziale COMT do HVA, natomiast pod wpływem COMT, powstaje 3-metoksytyrozyna, przekształcana przy udziale MAO do HVA.

Do uwolnienia dopaminy do szczeliny synaptycznej dochodzi pod wpływem zadziałania impulsu nerwowego. Wiąże się ona wówczas z receptorami dopaminergicznymi i ostatecznie wyzwala odpowiedź w komórkach postsynaptycznych. W procesie wychwytu zwrotnego ze szczeliny synaptycznej do zakończeń neuronu (miejsca uwolnienia do ww. przestrzeni), bierze udział mechanizm pompy wychwytu zwrotnego, czyli presynaptyczny układ transportu błonowego (transporter dopaminowy).

Receptory dopaminowe, jak wyżej wspomniano, występują głównie w mózgu, w szczególności w istocie czarnej, prążkowiu i polu brzusznym nakrywki.

Można podzielić je następująco:

• D1 (D1-like): typ D1 i D5 - pobudzenie tych receptorów zwiększa aktywność cyklazy

adenylanowej;

• D2 (D2-like): typ D2, D3, D4 - pobudzenie ich D2 zmniejsza aktywność cyklazy adenylanowej albo nie ma na nią wpływu.

NADMIAR DOPAMINY

Wg powyższej pozycji wyróżnia się następujące objawy nadmiaru dopaminy:

impulsywne zachowanie;
nadmierną skłonność do ryzyka;

tendencję do nadmiernego kontrolowania innych i zachowań przemocowych;

nasilony popęd seksualny.

Wymienione wyżej tendencje mogą przekładać się na zachowania typu: przemoc, zdrady, nieuporządkowane kontakty seksualne, gwałty, niebezpieczna jazda samochodem, kradzieże i inne zachowania przestępcze prowadzące do konfliktów z prawem. Można je podsumować jako skłonność do zachowań ryzykownych, przekraczających normy społeczne.

Inne źródła wskazują także na:

problemy z koncentracją;
zaburzenia psychiczne, np. schizofrenię;
niepokój;
kłopoty ze snem;
trudności z regeneracją;
zmęczenie w ciągu dnia;
zaburzenia ze spektrum autyzmu;

problemy z trawieniem.

Nadmiar dopaminy może wiązać się z nadmiernym pobudzeniem ośrodka nagrody oraz pamięci roboczej, co skutkuje błędami w ocenie sytuacji oraz przyswajaniem zbyt dużej ilości informacji (chaosu w OUN). Zaburzenia maniakalne, jak również afektywne dwubiegunowe także łączone są ze zbyt wysokim poziomem dopaminy. W relacjach międzyludzkich, poza wspomnianą wyżej tendencją do kontrolowania, może sprzyjać powstawaniu uzależnienia emocjonalnego, a przez to wchodzeniu w toksyczne związki.

Jak wyżej wspomniano, nadmiar dopaminy prowadzić może do schizofrenii, w której występują tzw. objawy wytwórcze (głównie podczas psychozy), tj. omamy słuchowe, urojenia, przypisywanie zjawiskom nadzwyczajnego znaczenia. Mogą się również pojawiać objawy ubytkowe, np. kłopoty z koncentracją, wysławianiem się, wycofywanie się z życia.

W myśl tzw. „hipotezy dopaminowej” objawy schizofrenii pojawiają się w wyniku zaburzeń działania neuronow dopaminergicznych układu mezokortykolimbicznego, a stany psychotyczne są wynikiem nadaktywności neuronów dopaminergicznych części mezolimbicznej, przez wzmożone wydzielanie dopaminy i nadmierną stymulację receptorow D2.

DEFICYT DOPAMINY

Niedobór dopaminy wiąże się z pojawieniem się objawów fizycznych, problemów osobowościowych, kłopotów z pamięcią oraz koncentracją.

Do fizycznych objawów należą: anemia, niestabilny poziom glukozy we krwi, kłopoty z równowagą (zawroty głowy), obniżona gęstość kości, osłabienie siły mięśni, nadmierna senność, nadmierny apetyt na słodycze, drżenia (głowa i twarz), problemy z tarczycą, kłopoty z przełykaniem, obniżone libido i problemy z osiągnięciem orgazmu, sztywność ruchów i bóle stawów, spowolnienie.

Ponadto deficytowi dopaminy towarzyszy brak ostrożności, niedbałość, poczucie winy i beznadziei, odwlekanie, obniżone poczucie własnej wartości, poczucie winy, zapominanie, trudności z wyciąganiem wniosków, obniżony nastrój, kłopoty z doprowadzeniem do końca obranych zadań, impulsywność.

Literatura donosi również o innych objawach:

brak zapału;
zaburzenia czynności ruchowych;
zaburzenia odżywiania (napady wilczego głodu);
ADHD;
utrata motywacji;
osłabienie mięśni;
uzależnienia;
zmęczenie w ciągu dnia.

W wyniku niedoboru dopaminy może również wystąpić niechęć do działania, brak motywacji, słaba pamięć robocza, lęki społeczne oraz fobie. Jeżeli obniżony poziom koncentracji utrzymuje się dłuższy czas, może rozwinąć się ADD – zespół zaburzeń uwagi (ang. attention deficit disorder). Wykazano, że dopamina ma również wpływ na kształtowanie się więzi z potomstwem, jej zbyt niski poziom wywoływał depresję poporodową. Donoszono także o obniżonej odporności w przypadku deficytu tego neuroprzekaźnika.

Obumieranie neuronów, które wytwarzają dopaminę uważa się za podstawową przyczynę rozwoju choroby Parkinsona. Struktury: substancja czarna i ciało prążkowane są niezmiernie istotne w utrzymywaniu prawidłowej postawy ciała oraz utrzymaniu płynności ruchowej. Za komunikację między tymi strukturami odpowiada dopamina. Niedobór neurotransmitera prowadzi do upośledzenia zdolności poruszania się.

DOPAMINA A POSTAWA ŻYCIOWA

W ujęciu neuropsychosomatycznym dr n. med. Krzysztofa Krupki, wyróżniamy cztery główne postawy, które łączą się z oddziaływaniem poszczególnych neuroprzekaźników:

• Postawa "Ja już nie mogę" – szczególną rolę w tej strukturze odgrywa dopamina;

• "Ja nie chcę" – GABA;

• "Muszę sobie poradzić" – serotonina;

• "Zostaw mnie w spokoju" – acetylocholina.

Przytoczone uproszczone nazwy stanów są odzwierciedleniem wewnętrznych konfliktów i podstawowych reakcji stresowych. Wiążą się z określonym sposobem funkcjonowania mózgu, postawą ciała oraz symbolicznie z żywiołami.

Nadmiar lub niedobór dopaminy powoduje skupienie na przetrwaniu, a przez to postawy napięcia i sztywności ciała, emocji i umysłu. Blokada ma miejsce w w okolicy pasa, odcinka L2/L3, występuje napięcie w uszach i oczach. Mięśnie ciała tworzą swoistą "zbroję". Osoba ma problem ze zgięciem kręgosłupa. Może odczuwać zimno w miednicy. W emocjach widoczny jest opór przed przyjemnościami, lęk przed byciem wykorzystanym lub przed uległością. Dominuje drażliwość, gniew i wojowniczość.

Osoba taka posiada dużą ilość energii, ale zdominowana przez lęki, nie dopuszcza jej do środka ciała, ma problem z kontaktowaniem się z własnymi uczuciami.

Postawy stresowe wiążą się, m. in. z przeżytymi traumami. W przypadku postawy sztywnej "Ja już nie mogę", jest to porzucenie oraz poczucie krzywdy. Cały kręgosłup charakteryzuje się napięciem mięśni.

Pozostałe postawy i sposoby terapii opisane zostały w podręczniku dla terapeutów dr n. med. Krzysztofa Krupki "Neuropsychosomatyka kręgosłupa. Podręcznik psychosomatyki kręgosłupa dla terapeutów", Łódź 2019.

cdn.

Treści są chronione prawami autorskimi. Kopiowanie jest niedozwolone.